کبر الهی و کبر ابلیسی
دانلود فایل صوتی مقاله کبر الهی و کبر ابلیسی
می دانیم که ابلیس بعنوان تنها دشمن و فریب دهنده انسان همه مکرهایش را از درب القای تکبّر و غرور در انسان به ثمر می رساند و درقرآن هم آمده که شیطان کالائی جز غرور ندارد .
پس تکبّر امّ الصفات شیطان در بشر است . ولی از طرفی دیگر در قرآن کریم «متکبّر»را از جمله اسمای الهی می دانیم که دال بر کبریائی ذات اوست که مؤمنانش به درجات گوناگون از این کبر برخوردارند همانطور که علی(ع) را متهم به کبر نمودند و ایشان فرمود که : کبر من از کبریائی خداست .
ولی براستی تفاوت این دو کبر که یکی نشانه کفر و دیگری نشانه ایمان است چیست ؟زیرا این هر دو کبر در انسان است که به فعل در می آید که نشانه حضور خدا یا ابلیس در بشر می باشد که دو نشانه هدایت یا ضلالت است .
کبر ابلیس را بوضوح در داستان خلقت آدم و ابا کردن ابلیس در سجده به آدم و انکار او، درک می کنیم که بر چهار رکن استوار است که تماماً مربوط به رابطه اش با آدم است : اوّل بخاطر گل بودن جنس آدم و آتش ناب بودن جنس خودش دچار تکبر و انکار شد و خلقت آدم و موجودیتش را تصدیق نکرد و با او عداوت نمود .
و دوم در قبال علمی که خداوند در آدم نهاده بود که در ابلیس نبود ، بخل ورزید و باز تکبر و انکار نمود و سجده اش نکرد و مقام او را در نزد خدا منکر شد . و سوّم اینکه سابقه آدم را قبل از دمیده شدن روح در او ملاک قرار داد و گفت که : او در گذشته بر روی زمین فساد نموده است . و چهارمین دلیل که لطیف ترین و براستی ابلیسی ترین دلایل است اینست که : خدایا چرا غیر از تو را سجده کنم .
بدین ترتیب می توان به خلاصه گفت که منطق کبر ابلیسی همانا قیاس به ظاهر و ظاهر پرستی و فرمالیزم است ( قیاس بین گل و آتش ) . انگیزه اش در این کبر و انکار بخل در قبال علم برتر و فضیلت برتر است . و استدلالش تاریخی است و گذشته آدم را ملاک قرار داده و خلقت جدید و توبه و تکامل آدم را انکار کرد .
و نهایتاً جهان بینی و عشق مآبی و جانماز آب کشیدن اوست که خود خدا را در مقابل خلیفه اش آدم قرار می دهد تا امر خدا را انکار کند . و این کاسه داغتر از آش شدن است و نشانه خداپرستی خصوصی و نفسانی است که بواسطه امر قدیم خدا ، امر جدیدش را انکار می کند.
و امّا تکبر الهی این بود که سجده بر آدم را بر سجده خودش ارجح دانست و دوست خود را بر خود برگزید و مخلوق و بنده خود را ملاک قرار داد و از صورت و علم و روح خود تماماً به او بخشید و او را سزاوار سجده نمود . این مکتب عشق است .
پس کبر عاشقانه داریم و کبر بخیلانه . کبر روحانی و علمی داریم و کبر فرمالیستی . کبر تاریخی داریم و کبری که از خلقت جدید است .
کتاب دائرةالمعارف عرفانی جلد اول فلسفه تعلیم و تربیت خودشناسی اخلاقی اثر استاد علی اکبر خانجانی